Hövzə Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, bu gün biz gün ərzində saatlarla müxtəlif media mesajlarının təsiri altında qalırıq. Hər an sosial şəbəkələr, televiziya, radio və onlayn platformalar vasitəsilə yeni məlumatlar alır, müxtəlif mövzularla üz-üzə gəlirik. Bu informasiyaların çoxluğu və rəngarəngliyi təkcə maraqlı deyil, həm də diqqətəlayiq sosial və psixoloji təsir gücünə malikdir.
Mütəxəssislərin fikrincə, çox zaman medianın təsiri tamamilə şüur altı şəkildə baş verir. Bu baxımdan, həmin təsirin səviyyəsi və mexanizmlərinin elmi təhlili böyük əhəmiyyət daşıyır.

Emosiyaların hədəfə alınması – Müasir medianın əsas strategiyası

Media savadlılığı üzrə tədqiqatçı və müəllim Dr. Məsumə Nəsirinin sözlərinə görə, müasir medianın təsir gücünün əsas mexanizmlərindən biri auditoriyanın emosiyalarını idarə etmək və yönləndirməkdir.
Onun fikrincə, bu üsulun təsiri ondadır ki, emosiyalar insanın məntiqi düşünmə prosesini qısaldır və nəticədə insan daha tez qərar verir və daha tez reaksiya göstərir.

Dr. Nəsiri qeyd edir ki, media qurumları yüksek emosional yüklü xəbərləri məqsədli şəkildə seçirlər. Hadisələr, böhranlar, zorakılıq, sevgi, uğur, ağrı, mərhəmət və qorxu kimi mövzuların, eləcə də “şəhərin mərkəzində dəhşətli faciə”, “maliyyə və ya mənəvi korrupsiyanın ifşası” kimi emosional başlıqların məqsədi, oxucunun diqqətini dərhal cəlb etmək və onun psixoloji reaksiyasını gücləndirməkdir.

İkiqütblülük yaratmaq və kollektiv emosiyaları hərəkətə gətirmək

Media tədqiqatçısının fikrincə, medianın emosional təsirinin ən güclü vasitələrindən biri cəmiyyəti iki qütbə bölməkdir “biz və onlar”, “yaxşı və pis”, “qəhrəman və düşmən” kimi qarşıdurma modelləri yaratmaq.
Bu yanaşma nəticəsində ictimai qrupda təhlükə və ya qürur hissi formalaşır, kütlənin emosiyaları hərəkətə gəlir və bu da auditoriyanın mediaya daha çox bağlanmasına səbəb olur.

Bununla yanaşı, sosial media platformaları da belə məzmunu daha çox ön plana çıxarır. Algoritmlər emosional reaksiyalar doğuran paylaşımları (bəyənmə, qəzəb, təəccüb və s.) üstün tutduğundan, insan “emosional ifrat dairəsinə” daxil olur və düşünmək üçün vaxtı azalır. Bu fenomen müasir mediada “diqqət iqtisadiyyatı” (Attention Economy) adlanır.

Media dilinin emosional texnikaları

Dr. Nəsiri əlavə edir ki, neytral ifadələr əvəzinə emosional yüklü sözlərin istifadəsi də medianın təsir alətlərindəndir. “Qurban”, “dəhşətli”, “qəhrəmancasına” kimi ifadələr auditoriyada daxili reaksiya və ani empatiya doğurur.

O həmçinin qeyd edib: Eyni zamanda, eyni təsvirin və ya hadisənin təkrar göstərilməsi auditoriyada narahatlıq və ya həyəcan hissini gücləndirir. Xüsusilə müharibə, təbii fəlakət və ya fövqəladə hadisələr zamanı bu üsul ictimai emosiyaların artmasına və psixoloji gərginliyin dərinləşməsinə gətirib çıxarır.

Fəraqlıq və təcil hissinin yaradılması

Dr. Məsumə Nəsiri qeyd edir ki, “itki və ya təcil hissinin yaradılması” xüsusilə sosial şəbəkələrdə və reklam sahəsində geniş istifadə olunan psixoloji üsullardandır.
Bu tip mesajlar adətən belə məzmun daşıyır: “Hər kəs gördü, yalnız sən yox”, “İndi yoxsa heç vaxt”, “Son fürsət”, “Hamı edir, sən də et” və s.
Bu cür ifadələrin məqsədi “geridə qalma qorxusunu” (FOMO – Fear of Missing Out) oyatmaqdır. Bu qorxu nəticəsində insan düşünmədən reaksiya verir və ya qərar qəbul edir.

Araşdırmaçı əlavə edir ki, media bəzən qorxu ilə maraq, yaxud qəzəb ilə yumor kimi zidd emosiyaları birləşdirərək auditoriyanı çaşdırır.
Məsələn, siyasi və ya böhranlı mövzular üzərində qurulmuş satirik videolar məhz bu məqsədlə hazırlanır.
İnsan beyni emosional ziddiyyətlə qarşılaşdıqda emosional balansını itirir, buna görə də neytral mövqe saxlamaq çətinləşir.

Dr. Nəsiriyə görə, emosional manipulyasiyaya qarşı ən sadə müdafiə üsulu reaksiyadan öncə bir anlıq dayanmaq və özündən soruşmaqdır: Məndə hansı hiss oyandı və niyə?”
Bu qısa özünüdərk anı, mediada emosional manipulyasiyaya qarşı ən ilkin və təsirli sipər hesab olunur.

Medianın təsirini əsla kiçik saymayaq

Höccətül-İslam Seyid Məhəmməd Musəvi Həsəb, ilahiyyat tədqiqatçısı və mədəniyyət fəalı, medianın təsir gücünə diqqət çəkərək bildirir ki, müasir dünyada media ictimai düşüncəni formalaşdırmaq üçün ən təsirli vasitələrdən biridir.
Onun sözlərinə görə, kapitalist sistemin genişlənməsi ilə medianın cəmiyyətin mədəni həyatına təsiri daha da artmışdır.
Bu təsir təkcə xəbərlərlə deyil, şayiələr, filmlər, oyunlar və reklam mesajları vasitəsilə də həyata keçirilir.
Musəvi Həsəb vurğulayır ki, ictimai fikrə yön vermək həmişə mənfi məna daşımır. Əsas məsələ, bu təsirin nə məqsədlə və hansı niyyətlə tətbiq olunmasıdır.

O, həmçinin bildirir ki, bir çox hallarda sosial media platformaları qeyri-etik və qeyri-insani üsullarla auditoriyanın düşüncəsini manipulyasiya edir.
Bu zaman insanlar müstəqil mühakimə qabiliyyətlərini itirir, emosional və impulsiv davranışlara meyl edirlər.

Bununla belə, Musəvi Həsəb xəbərdarlıq edir ki, medianın təsir gücünü görməzdən gəlmək mümkünsüzdür.
Çünki bu gün media təkcə məlumat mənbəyi deyil, həm də insanların düşüncə tərzini, dəyərlərini və qərarvermə prosesini formalaşdıran qlobal sosial qüvvədir.

Ənənəvi fəaliyyət çərçivələrindən kənar fəaliyyət

Jurnalist və kommunikasiya elmləri üzrə müəllim Dr. Həmid Rza Modəqqiq, bildirir ki, media qurumlarımız yalnız ənənəvi fəaliyyətlərlə məhdudlaşmayıb. Bir çox qəzet və xəbər agentlikləri rəqəmsal mühitdə də uğurla fəaliyyət göstərir. Məsələn, bəzi xəbər agentlikləri yazılı xəbərləri eyni zamanda səsli və görüntülü formatda də saytlarında yayımlayır.

Sosial şəbəkələrdə də bir çox media qurumu aktivdir. Eyni zamanda, radio və televiziya kimi ənənəvi media qurumları da rəqəmsal mühitdə fəaliyyət göstərir, beləliklə media artıq yalnız klassik çərçivələrdə məhdudlaşmır.

Dr. Modəqqiq əlavə edir ki, bəzi media qurumları Instagram, X (keçmiş Twitter) və digər sosial şəbəkələrdə kifayət qədər aktiv deyil, çünki bu platformalar və ya onların fəaliyyət göstərməsi nəzərdə tutulan mühit qanunla məhdudlaşdırılıb. Bu baxımdan, qanun çərçivəsində fəaliyyət göstərən media həmin platformalara daxil olmur. Lakin bu o demək deyil ki, medianın yalnız ənənəvi müstəvidə qaldığını və heç bir qurumun modern xəbər istehsalına keçmədiyini söyləmək düzgün olardı.

Auditoriya öz fərdi xəbər tələbinin ardınca gedir

Jurnalist və kino tənqidçisi Dr. Modəqqiq qeyd edir ki, auditoriyanın fərdi informasiya ehtiyacı çox önəmlidir. Hadisə baş verdikdə, həmin hadisə ilə maraqlanan auditoriya dərhal onu işıqlandıran media qurumuna müraciət edir. Əgər seçdiyi media bu xəbəri təqdim etməyibsə, oxucu alternativ media mənbəyinə yönəlir.

Bu vəziyyət rəsmi və qeyri-rəsmi media arasında təbii rəqabət şəraiti yaradır. Auditoriyanın məlumat ehtiyacları qarşılanmadıqda, o, digər mənbələrə üz tutur. Belə şəraitdə media qurumları xəbərləri sürətli, doğru və cəlbedici şəkildə təqdim etməyə çalışır. Bu da informasiya prinsiplərinə, jurnalistika etikası və xəbər dəyərlərinə uyğun olmalıdır. Beləcə, media auditoriyasını qoruyub saxlaya bilər.

Media yalnız auditoriya ilə yaşayır

Dr. Modəqqiq vurğulayır ki, hər bir media qurumu yalnız auditoriyası ilə “yaşayır”.
Əgər media oxucusunu, izləyicisini və dinləyicisini itirərsə və nüfuzu zəifləyərsə, zamanla onun təsir gücü azalır və qurum zərər görür.
Media üçün ən acınacaqlı hal, istehsal etdiyi məzmunun oxucu tərəfindən görülməməsi, dinlənilməməsi və qəbul edilməməsidir. Bu, istənilən media üçün böyük böhran deməkdir.

Dr. Modəqqiq əlavə edir ki, son illərdə həm dünya, həm də İran mediasında dərin transformasiya baş verib.
Bu gün yalnız mətn, səs və ya görüntü formatına məhdudlaşan media uğur qazana bilmir. Biz “media konvergensiyası” dövründəyik. Bu o deməkdir ki, informasiya məzmunu eyni zamanda səsli, vizual və yazılı formatda istehsal edilməli, media isə mövcud bütün yayımlama platformalarından istifadə etməlidir.

Xəbərin sonu